Karıncaların yiyecek aramak için çok uzak
mesafelere gidip tekrar yuvalarına dönebilmeleri araştırmacıların
dikkatlerini son yıllarda bu konuya yöneltmelerine yol açtı. Karıncalardaki
bu yön bulma kabiliyeti (navigasyon), özellikle Büyük Sahra’da yaşayan çöl
karıncasında bariz bir biçimde ortaya çıkıyor. Bu karınca türü, çorak çöl
ortamında yüzlerce metre yolu aşıp tekrar yuvasına dönmeyi başarıyor. Alman
ve İsviçreli biyolog ve zoologlardan oluşan bir grup bilim adamı, onlardaki
bu özelliği arabalardaki kilometre saatine benzetiyorlar. Karıncalar şaşmaz
bir biçimde aynı mesafeyi gidip gelebiliyorlar.
|
Sahra çölü karıncaları yön bulmada yol
entegrasyon sistemini kullanırlar. Bu sistemde karınca, yuvadan çıktıktan
sonra yaptığı yürüyüş ve dönüş hareketlerinin toplamını, yuvaya olan
uzaklığını hesaplamak için kullanır. Bir dizi matematik işlemi bu sırada
yapılır. Karınca, yuvasına olan mesafeyi küçük segmentlere böler; her bir
segment uygun yön ve uzaklık vektörünü taşır. Bu vektörlerin toplamıyla yuvanın
uzaklık ve yönünü veren ‘homing’ vektörü elde edilmiş olur.
Sahra karıncasının ileri hareket ve
dönüşlerini nasıl ölçtüğü ve bu hesapları nasıl yaptığı henüz açıklık
kazanmış değil. Araştırmacılar, karıncalardaki yön bulma sisteminin
özelliklerini, bu hayvanların inişli çıkışlı arazide yiyecek aramasını
inceleyerek ortaya koymaya çalışıyorlar. Yapılan bir deneyde özel iniş ve
çıkışlardan oluşan testere dişi şeklinde bir ortam hazırlanmış ve
karıncalara bu bölümde yiyecek aramaları öğretilmiş; bu eğitilmiş
karıncaların, düz yüzeyli bir alana konulduğunda yiyecek arama işini daha
kısa mesafede yaptığı görülmüş. Bunun tersine düz alanda eğitilen
karıncaların ise, engebeli alana konulduğunda öncekine göre daha uzun
yürüyüş yaptığı saptanmış. Her iki deneyle karıncaların yiyeceği bir önceki
eğitimlerine göre asıl uzaklığında değil, onun düz plan üzerine yansıyan
mesafesinde aradıkları keşfedilmiş.
|
Araştırmacılar bu gözlemlerden şu sonucu
çıkarmış bulunuyorlar: Karıncalar yönlerini, engebeli arazide katettikleri
gerçek mesafeye göre hesaplamazlar. Onun yerine hareketlerini hayalî bir
plana koyar ve bu planda yuvaya göre pozisyonlarını kaydederler. Böylece,
arazideki dalgalanmaları gözardı ederek, gitmek istedikleri noktayı bulurlar.
Üstelik, yuvalarına dönüşü genellikle farklı yoldan yaptıkları halde, yine de
yuvalarına şaşırmadan ulaşırlar.
Berlin Üniversitesi biyologları bu konuda
yoğun araştırmalar yapmakta. Karınca yön bulma sistemleri hakkında birkaç
teori daha ortaya atılmış bulunuyor; ve konu bu teoriler ekseninde de ele
alınıp inceleniyor. Bu hayvanların üç boyutlu sistemlerdeki davranış tipleri
uygun deney şartlarında gözlemleniyor ve aynı yol bulma kalıbını burada da
kullanıp kullanmadıkları merak ediliyor.
Bilim dünyası halen karıncaların minicik beyinlerinde
yaptıkları bu işlemlerin nasıl gerçekleştirildiğini çözmeye çalışıyor. Biz
insanlar bile daha önce gittiğimiz bir yere tekrar giderken kaybolabildiğimiz
halde, bu minik çalışkan hayvanlar kendilerine verilen bu özellik sayesinde
yollarını şaşmaz bir şekilde bulabiliyorlar.
|